Debutem la descolonisacion ?

Debutem en nos gaitar lo monilh, puèi fugirem es sanitós, fugirem per una retirada del mot.

Far la descolonizacion passa per aver lo nòstre diccionari sancièr, sense aver mestièr d'anar veire los vesins catalan, basco, espanhòl, francés, italian, o autras nacions vesinas.
La semantica es per un pòble, que se desperta la primièra de las prioritats, per èstre la lenga de totes e totas, una aisina per un despertar digne e autonòme. Se volem una administracion autonòma li caldrà ben un sistèma d'escambi ambe la populacion occitana, e oblidarem las vièlhas garolhas republicanas de constitucionalitat, e lo temps perdut ancian.
Lo trabalh es complèxe, zo veirem pus long, es aital que lo trabalh se dèu fargar per una còlha pagada e oficiala, es de dire pagada pels elegits d'Occitània, un servici al pòble, un servici public. Jà que ambe l'amadorisme avem capitat de fargar aisinas, en cinquantas annadas çaquelà, lo trabalh de finala serà mai aisit, mas serà long tanben !
«L'enemic dins la clòsca - "S'èri emperaire de China, disiá sabi pas pus qual, mon primièr decret seriá de fixar lo sens de cadun dels mots". Se pòt pas melhor dire que los mengatge es un problèma politic, e mai d'importància. Totes los mots que poiriam emplegar per dire çò nòstre, França los apreses e los se garda : Patria, nacion, Lenga, Pòple, País. Òc, Emai «Volèm viure al país», se fasèm pas mèfi d'o dire en occitan, lo te confíscan per un nacionalisme francés preste a tot recuperar, a tot bafrar. Glotofagia, qu'engolís tot, significats e significants.» En Joan Larzac, 1977, dins Descolonisar l'istòria occitana, tòme II.
Es vertat tanben que la glotofagia permet al colonialisme francés de sobreviure, zo explícan ben totes los lexicografes bèls, editors d'aisinas pron bèlas de la lenga francesa. Mas se daissiam far los franceses, se fasiam per nosautres ? Joan Larzac zo explica jà en 1977. La question sembla pas aver cambiat dempuèi 77, sem en 2007 !
Alara, vau assajar d'anar mai luènh e sobretot m'elonhar de la pensada francesa e dels seus modèls. George Steiner ajuda bravament. Dins Lengatge e Silenci -publicat en francés en 1967- prepausa un tèxte sus la retirada de la semantica, un tèxte jà ancian basta que permet de veire que, tot en evoluar, lo nòstre monde modèrne occitan se pausa encara dins paradigmes similars.

La retirada del mot

«L'apòstol nos dís qu'a la debuta èra lo vèrbe. N'a cap assegurança per çò qu'es de la fin.
Auriá estat agradable qu'empleguèsse la lenga grèga per exprimir la concepcion ellenistica del logos, car es encausa del seu eiritatge grego-judaïc que la civilizacion occidentala dèu lo seu caractèr màger verbal. Podem considerar aqueste caractèr coma ben establit. Es la raiça e crostièra de la nòstra experiéncia, e a nosautres es impossible de nos exprimir d'una autra faiçon. Nòstra vida es viu dins lo fait del discors. Mas sauriam afirmar qu'una matriça verbala siaguèsse la sola de conténer las articulacions e lo fial de la pensada. Damora mantunes gènres de las realitats intellectualas e sensualas fondats, non sul lengatge, mas sus d'autras fòrças de comunicacion tala que l'icòna o la nòta de musica. E damora mantunes actes de l'esperit que s'enrasígan dins lo silenci. Es dificile de parlar d'aquestes, car coma la paraula podriá exprimir la fòrma e la vitalitat del silenci ? Mas pòdi escriure mantunes exemples.
Dins mantunes metafisicas orientalas, dins lo bodisme e lo taòïsme, l'anma es representada que puja al dessús de las entravassas de la matièra, a travèrs dels maines subtils que pòdon èstre donats per un lengatge sublime e precís, vèrs un silenci de mai en mai sancièr. La tòca la mai nauta e la mai neta de la contemplacion es la que li es estada ensenhada pel despassament lengatgièr. L'inefable es al-delai de las frontièras dels mots. Es sonque en destrusent las parets del lengatge que la règla contemplativa pòt dintrar lo monde de la conseisséncia sancièra e aviada. A un tal nivèl, la vertat a pus de sofrir la impuretats e la fragmentacion que tòca per necessitat lo discors. Es pus mestièr de se far a la brava logica e a la concepcion lineària del temps que farga la sintaxi. Dins l'estructura temporala del lengatge que los destria artificialament. Es aquí lo punt clau.
Lo feliç, l'iniciat, se quilha pas sonque a la tentacion del monde ; se quilha lo pès de la paraula. Sa retirada dins la cauna de montanha o dins una cellula de monastèri es l'expression del seu silenci. Quitament los que son pas que novicis sus aquesta rota sorna aprenon de se mesfisar de la vela del lengatge, a lo desfar per capitar d'aver una mai bèla realitat. Lo koan zèn -coneissètz lo bruch de doás mans que salúdan en fin d'espectacle, que es lo brut d'una sola ?- es un exercici de primadièrs dins las vias de la retirada del mot.
La tradicion occidentala coneis atanben los despassaments del lengatge cap al silenci. L'ideal trapista se religa ambe la tradicion del silenci atanben anciana que la dels estilistas e dels Paires del Desèrt. Sant Joan de la Crotz disiá l'exaltacion de l'ascèt que l'anma contemplativa esbrigalha çò que la ligava a la coneissença verbala collectiva :

Extreme donde no dupe
Y quedéme no sabiendo
Toda ciencia trascendiendo

Mas del punt de viste occidental, aqueste gènre d'experiéncia pòrta inevitablament un odor de misticisme. E qual que siaguèsse lo rapòrt (encara un mot revelador) entre las nòstras pòtas e la santetat de la vocacion mistica, l'actitud dominanta de l'Occident es aquesta que exprimís la botada del Cardenal Newman, segon, que lo misticisme debuta dins lo crum (mist) e acaba dins l'esquisme. Gaire poètas d'Occident -benlèu Dante- se son sotmèsses a la primautat de l'experiéncia transracionala. Acceptem, dabans la pòrta calorosa del paradís, l'avuglament dels uèlhs e la coneissença dabans la totalitat de la vision. Pascal es mai aprosmat del sentiment classic occidental quora dís que los silencis de l'espaci còsmic báilan terror. Pel Taòïsta, aqueste silenci pòrta tranquillitat e intimitat divina.
La primautat de la paraula, d'aquela que pòt èstre parlada e comunicada pel devís, es caracterizada pel gèni grèc e judaïc, e es estada transmetuda a la cristianetat. La concepcion classica e cristiana del monde se maina de far virar cotria realitat e mestresa del lengatge. La literatura, la filosofia, la teologia, lo dreit, las arts de l'istòria son autanplan mantunes assaigs per enclavar dins limits del devís racional, la soma de l'experiéncia umana, lo passat que n'en es estat transmetut, la seuna condicion presenta e los espèrs futurs. Lo Còdi de Justinian, la Sòma de Sant Tomàs d'Acquin, las cronicas e los tractats de la literatura de l'Edat Mejan, la Divina Comèdia son mantunes exemples de la cresença segon que tota vertat e realitat -fòra una singulara talvera redusida, pron al cap- pòdon èstre clavadas a l'interior dels limits del lengatge.
Aquesta cresença es pus universala. La fisença en èla debuta de baissar als tempses de Milton. La causa e l'istòria de l'abaissa aquesta báilan una viva luta sus las circomstàncias de la literatura e sul lengatge.
Es al fial del XVIIen sègle que mantunas regions significativas de la vertat, de la realitat e de l'accion s'alonhèran del maine verbal. Es vertat, al final, de dire que dincal XVIIen sègle la caminòla baissa predominenta e lo contengut de las sciéncias naturalas èran descriptivas. Las matematicas an agut la lora longa e luminosa istòria de notacion simbolica; mas quitament las matematicas èran una transcripcion abracada de las proposicions verbalas aplicadas al fustatge de la descripcion lingüistica, e lo donent un sens. La pensada matematica, malgrat mantunas excepcions notadoiras, preniá aquestas raiças dins las condicions materialas de l'experiéncia.
Aquestas d'aquí, per lor passa, èran ordenadas e regladas pel lengatge. Pendent lo XVIIen sègle, aquò foguèt pus lo cas general; arribèt una revolucion que deviá transformar per sempre las relacions entre l'òme e la realitat e cambiar radicalement las fòrmas de la pensada.
Ambe l'enonciat de la geometria analitica e las teorias de las foncions algebricas, ambe lo desvolopament del carcul de Newton e Leibniz, las matematicas daissèran d'èstre una notacion dependenta e una aisina de l'experiéncia. Son devengudas un lengatge extra-ordinariament ric, complèxe e dinamic. E l'istòria d'aqueste lengatge es aquel d'un incomunicabilitat progressiva. Es encara possible d'apariar a verbals ben balançats, o al mens a d'aproximacions, los procediments de la geometria classica e de l'analisi foncionala classica. Çaquelà, al fial del temps, que las matematicas se modernízan e debútan per aguinhar las loras enòrmas poténcias de concepcion autonòma, un tal restacament se transfòrma de mens en mens en causa potenciala. Las bèlas arquitecturas de fòrmas e de signes concebuts per Gauß, Courchy, Abel Cantor, o Weierstraß s'alónhan del lengatge ambe una vitessa uniformament accelerada. O al mens, exigísson e desvolópan los lors pròpris lengatges, atanben articulats e bastits que los dels discors verbals. E entre aquestes lengatges e aquel del comun, en lo simbòl matematic e lo mot, los ponts devènon de mai en mai teune, dinca pus existar.
Entre los lengatges verbals, quinas que siaguèsson las loras diferéncias en çò que concernís l'adobament dels mots e de la sintaxi, i a sempre una possibilitat de balanç, quitament la seuna vertadièra traduccion pòt pas bailar que resultas aprosmadas e gròssas. L'ideograma chinés pòt èstre rendut en anglés per un paragrafe o un tèrme precís del lèxic. Mas i a pas cap diccionari per religar lo vocabulari e la gramatica de las matematicas superioras a los dels devises verbals. Es impossible de «traduire» las convencions e las notacions que règlan las operacions dels gropes de Lie e las proprietats de las multiplas a n dimensions en mantun vocabulari exterior a las matematicas. Quitament la parafrasa es impossibla. La parafrasa d'un bon poèma pòt donar una maissanta pròsa, mas i a una visibla seguida entre l'ompra e l'objècte. La parafrasa d'un dificile teorèma de topologia pòt pas èstre qu'una gròssa aproximacion o una transposicion dins una autra branca o «dialècte» de çò tant particular lengatge matematic. Nombre d'intervals, de relacions, d'eveniments que s'aucúpan las matematicas avançadas son pas necessariament religats al sens comun ; aquestes son mantunas «realitats» qu'aucúran dins los sistèmas axiomatics tancats. Se pòt pas ne parlar ambe sens e normalament que dins lo lengatge matematica. E aqueste lengatge, al delai d'un certan nivèl elementari, es pas e pòt pas èstre verbal. (Ai observat mantunas topologias que parlávan pas la mesma lenga trabalhant ensemble al tablèu nègre dins lo lengatge silenciós comun per la lora art.)
Aquò's d'una importància capitala. L'experiéncia e la percepcion de la realitat se son trapadas divizadas en maines separats. Lo cambiament lo mai radical dins lo fial de la vida occidentala dempuèi lo XVIIen sègle es sotmetut de maines de mai en mai espandits de la coneissença als mejans e als procediments de las matematicas. Tal que se l'a pogut veire, una branca de la recèrca passa de la pre-sciéncia a la sciéncia quand se pòt èstre organizada matematicament. Es lo desvolopament de las formulas e de las estadisticas que báila a la sciéncia las seunas possibilitats dinamicas. Las aisinas de l'analisi matematica an transformat la quimia e la fisica del temps de l'alquimia en aquestas sciéncias deductivas d'auèi. Per la vertut de las matematicas las estelas son sortidas de la mitologia per dintrar dins las taulas dels astronòmes. Basta que las matematicas formávan lo còr d'una sciéncia, los concèptes d'aquesta sciéncia, las seunas règlas d'invencion e de coneissença devengèron de mens en mens reductivas a los del lengatge usancièr.
Es pretenciós, aquò seriá quitament una folia, de dire dins aqueste estudi mantunas nocions de basa talas las que de l'univèrs en tant que quanta, lo principi d'indeterminacion, la relativitat constanta o la fauta de paritat dins aquestas menas d'interaccions minusculas entre las particulas atomicas, se zo podem pas far dins lo lengatge que lor es apropriat, es de dire dins las paraulas matematicas. Perqué la fisica a degut l'empruntar en vulgar, mantunes d'aquestes mots semblan aver gardat un sens general ; consèrvan un certain poder de metafòra. Mas es una illusion. Quand se critica fai crida al principe de l'indeterminacion per desvolopar la seuna argumentacion dins la pintura gestuala, a l'usança de l'improvisacion dins mantunas musicas contemporanèas, aprosma doás esfèras d'experiéncias ; dís simplament mantunas peguesas.
Se cal gardar de talas decepcions. La quimia emplega mantunes mots derivats del seu estat descriptiu inicial ; mas las formulas de la quimia moleculària modèrna son de fèit un abracat que es pas lo fèit del discors verbal, mas ben segur lo fèit de discors matematic. Una formula quimica es pas l'abreviacion d'un enonciat lingüistic ; codifica una operacion numerica. La biologia es dins una posicion intermediària fascinanta. Classicament, es una sciéncia descriptiva reposant sus l'emplec d'una lenga precisa e suggestiva. La fòrça de las teorias biologicas e zoologicas de Darwin damóran parcialament dins la persuasion del seu estile, dementre que dins la biologia pòst-dawiniana las matematicas an jogat un ròtle de mai en mai prepodenrent.
Lo cambiament de signe es clarament marcat dins un libre de Wentworth Thompson, Of Grouth an Form, que lo poèta, atanben que lo matematician, del seu costat. Auèi, d'imposantas brancas de la biologia, talas que la genetica, son sobretot d'expression matematica. Quand la biologia se vira vèrs la quimia -e es ara la bioquimia que se presenta primièr- la tendença es de deslaissar la descripcion per l'enumeracion. Abandona lo mot per la chifra.
Es aquesta extension de las matematicas sus unes vastes maines de la pensada e de l'accion qu'assepara la consciéncia occidentala en çò que C.P.Snow sona «las doás culturas». Dincals tempses de Göthe e de Humbolt, èra possible per un òme que a mantunes dons e una memòria excepcionalas d'èstre a l'aise atanben pron ben dins la cultura umanista que dins la cultura matematica. Leibniz a pogut encara contribuar de faiçon màger a l'una e a l'autra. Per ara, aquò es pus realament possible. Lo baus entre lo lengatge dels mots e lo de las matematicas deven un valat permanent. Sus cada riba damóran los illetrats de l'una o de l'autra cultura. Aquò's èstre atanben illetrat de non pas conéisser los concèptes de basa del carcul o de la geometria esferica, que d'ignorar la gramatica. O, per emplegar lo famós exemple de Snow, un òme que a pas legit Shakespeare es un òme inculta, mas l'es pas pus que lo que ignòra la segonda lei termodinamica. Cadun clava lo uèlh dabans mantunes mondes comparables.
Fòra aquestes moments de luciditat, agissem pas encara tal s'aquò s'èra vertat. Perseguissem d'afirmar que l'autoritat umanistica, l'esfèra del mot, es predominanta. La notion de çò que fai una cultura es encara enraiçinada dins las valors classicas, dins lo sens del discors, de la retorica e de la poësia. Mas es far pròva d'ignorança e de pigressa d'imaginacion. Lo carcul, las leis de Carnot, la concepcion del camp magnetic de Maxwell comprènon pas sonque mantunes maines de realitat e d'accion atanben vastas que los de la literatura classica ; dónan probablament una imatge del monde perceptor mai prèp de la veritat que tot çò que se pòt dedusir d'una assersion verbala. Tota evidença explica leugierament que las fòrmas de la realitat son matematicas, que lo carcul integral e lo carcul diferencial son alfabet de la perscepcion vertadièra. L'Umanista auèi es dins lo cas d'aquestes esperits teunes e tristes que contúnhan de pensar la tèrra tala una taula plana aprèp que los navigadors n'en aguèssen fait lo torn, o que persistávan de creire a las enèrgias propulsivas occultas aprèp que Newton aguèsse formulat las leis del movement e de l'inèrcia.
Los d'entre nosautres que son estats forçats, per l'ignorança de las sciéncias exactas, d'imaginar l'inivèrs a travèrs una vela de lengatge non matematic, vívon una ficcion animada. Los fenomèns auèi -la contunhença espaci-temps de la relativitat, l'estructura atomica de tota matièra, l'estat d'enèrgia dels particulas ondulàrias-, son pas pus accessiblas pel mot. Aquò es pas un paradòxe d'afirmar que dins mantunes maines los mai opozats a la realitat debuta ara d'en defòra del lengatge verbal. Las matematicas zo sábon. «Per lor basteson primièr geometric, puèi purament simbolic, dich Andreas Speiser, las matematicas an esbrigalhat las cadenas del lengatge..., e las matematicas auèi son mai eficaças dins lo maine intellectual que zo son pas, dins lor estat deplorable, los lengatges modèrnes e quitament la musica.»
Pauc d'umanistas fan lor l'espandiment e la natura d'aqueste grand cambiament. (Sartre es una particulara excepcion ; a, per mantunas vagadas, donar una lutz sus la crisi del lengatge) Çaquelà, nombre de partesan de l'umanisme tradicional a demostrat un prigond malaise, an reconegut ambe una irritacion complèxa los succèses e los trionfes de las matematicas e de las sciéncias naturalas. Çò que se podriá sonar una tendença fallaciosa a l'imitacion s'es infiltrat dins l'istòria, l'economia, e çò que se sona de faiçon significativa las «sciéncias socialas». Dins cadun d'aquestes maines, lo devís se plaça encara quasi sancierament sul lengatge verbal. Mas los istorians, los economistas e los sociològues an assajats d'empeutar a la matriça verbala qualqu'un dels procediments de las matematicas o de la rigor absoluda. Son damorats sospitoses pel caractèr essencialament provisòri e estetic de lors recèrcas.
Remarcatz quant lo culta del positiu, de l'exactitud e de la deduccion a envadir l'istòria. Lo viratge decisiu aucurra al XIXen sègle, dins l'òbra de Ranke, de Comte e de Taine. Los istorians debutèran a considerar lo material tal mantunes elements contra-rotlables per mantunes retalhaments. De l'estudi minuciosa e imparciala del passat (una tala imparcialetat èra de fèit una famosa illusion) dèvon pujar d'aquestes tipes estadisticas, aquestas periodicitats de la fòrça nacionala e economica que permeton a l'istorian de formular las «leis de l'istòria». Aquesta nocion de la «lei» istorica e l'implicacion de la necessitat e de la previsibilitat, capitalas per Taine, Marx, e Spentler, son un emprunt gròs a l'esfèra de las sciéncias exactas e matematicas.
Las ambicions de la rigor scientifica e de la deduccion an amagat mantunes dels escrits istorics de lor vertadièra natura, que es l'art. La mai bèla partida de çò que se debana auèi per istòria es just literari. Los discípols de Namier (mas pas lo mèstre el-meteis) remanda Gibbson, Macaulay o Michelet al purgatòri de las belles-lettres. L'illusion de las sciéncias e los gènres academicas s'en van per transformar lo jove istorian en un furet sorne e enflancat, avid de faits e de personatge precís. Visquèt dins las ficas e escrit de las monografias dins un estile atanben illisible que possible per demostrar la qualitat scientifica del seu art. C.V.Wedgwood es l'un dels rares istorians contemporanèus prèstes de defendre dobertament la natura poëtica de tota òbra istorica, en sapient clarament que tot estile pòrta en el mantunas possibilitats de desformacion : «Tot estile, a un moment donat, leva quicòm al contorn visible de la vertat; es lo trabalh de l'erudit de l'aprigondir e de le retablir.» Mas se aquesta recèrca abandona atanben l'estile, o asèsa l'illusion de l'exactitud imparciala, farà pas jaire la lutz que sobre la posca.
Vesem encara las sciéncias economicas : los lors mèstres classics, Adam Smith, Ricardo, Malthus, Marshall, èran dels mèstres de la pròsa. Comptávan sul lengatge per explicar e persuadir. A la fin del XIXen sègle, l'economia matematica debuta de se desvolopar. Keynes foguèt benlèu lo darrièr a associar las brancas umana e matematica de la seuna sciéncia. Quand se parla dels apòrts de Ramsey a la pensada economica, Keynes mostra que un fum d'entre els, malgrat lor importança evidenta, comportávan mantunes mots matematics beucòp tròp complicats pel profane o l'economista classic. Auèi, lo valat s'es prigondament grandit; l'econometria ganha sus l'economia. Los teorèmas bèls -teoria de las valors, cicles, capacitat de produccion, liquidacion, inflacion, produccion, consomacion- son en cambiaments bèls. Son a man de donar dins lo lengatge a las matematicas, de la retorica a l'eqüacion. l'alfabet de l'economia modèrna es pus sonque lo mot, mas atanben lo grafic, lo diagrama e lo nombre. Lo corrent de pensada lo mai potent de l'economia modèrna utiliza los instruments analiticas e dedictius fargats per las analisis de la foncion algebrica del XIXen sègle.
La tentacion de la sciéncia exacta es encara mai viu en sociologia. Una bèla partida de la sociologia, sobretot en Alemanha e en America, es non literària o, pus precisament, anti-literària. Es concebuda dins lo nhirgonhargo d'una veëmenta obscuritat. Cada còp que es possible, lo mot e la gramatica literària son emplaçada per la taula estadistica, la corba o lo grafic. Aquí ont devriá damorar verbala, la sociologia emprunta çò que pòt al vocabulari de las sciéncias exactas. Se podriá far una lista fascinanta d'aquestes emprunts. N'en considerem que los mai importants : nòrmas, grope, dispersion, integracion, foncion, coordonadas. Cadun d'els serva un contengut especificament matematic e tecnic. Voidadas d'aqueste contengut e contranhas a un autre emplec, aquestas expressions devènon foscas e pretenciosas. Tals mantunes captius que se mutínan, se dónan maissants servicis a lors novèls mèstres. Òr, en se servent de baragoin de mantunas «coordonadas de la cultura» e de las «integracions de gropes similars», lo sociològue paga un tribut fervent al miratge que fantaumeja tota la recèrca racionala dempuèi lo sègle -lo miratge de l'exactitud matematica e de deduccion.
En cap endreit çaquelà la retirada dels mots es pus prononciada e pus tocabla que dins la filosofia. La filosofia classica e medievala èra sancièrament sotmetuda a la dignitat e a las ressorgas indispensablas e ambe subtilitat, podián portar l'esperit a un acòrd ambe la realitat. Platon, Aristòt, Duns Scot e Sant Tomàs d'Acquin son mantunes mèstres bastedièrs de mots, que fargèran al entorn de la realitat mantunes grands edificis de la relacion de definicion e de discriminacion. Utilízan una argumentacion diferenta de la del poèta, mas son loras l'idèa del poèta que los mots amássan e fárgan la perscepcion de la vertat. Tornamai, lo viratge decisiu sobreviu al XVIIIen sègle, ambe l'identificacion implicita de la vertat e la pròva matematica de Descartes, e sobretot ambe Spinoza.
L'Etica representa lo formidable punt d'impact de las matematicas novèlas sus un esperit filosofic. Dins las matematicas, Spinoza percebèt la rigor de la definicion, la conformitat e la mejestat certitud de la resulta, çò que es l'espèr de totas las metafisicas. Quitament lo mai dur de las argumentacions escolasticas, ambe los seus atalatges de sillogismes, podiá pas capcejar ambe aqueste progrès, de l'axiòme a la demostracion, e ambe lo novèl concèpte que se deviá trapar dins la geometria euclidiana e analitica. Ambe una supèrba nociença, çaquelà, Spinoza cèrca de far del lengatge filosofic de las matematicas verbalas. D'aquí l'organizacion de l'Etica en axiòmes, definicions, demostracions e corollaris. Aquí lo perqué del ufan q.e.d a la finala de cada seria de proposicions. Es un libre estranh e passionant, atanben limpid que las lópias que Spinoza lisava per ganhar sa vida. Mas n'en es sonque qu'una imatge londana. Es una tautologia bastida. A la diferéncia dels nombres, los mots son pas fait en els-meteisses d'operacions foncionalas. Addicionats o divizats, báilan pas qu'unes autres mots o d'autres aprosmaments. Las demostracions de Spinoza fan pas qu'afirmar, apòrtan pas cap pròva. Mas l'assaig foguèt profetic. Totas las metafisicas que contúnhan se trapèran sotmetudas al dilemne ; aprèp Spinoza, los filosòfes sábon qu'emplègan del lengatge per clarificar lo lengatge, tals los joièrs emplègan de diamants per talhar d'autres diamants. Lo lengatge es pus considerat tal una via vèrs la demostracion de la vertat, mas tal una espirala o una galariá de miralhs que rebèrta l'intelligéncia al seu punt de depart. Ambe Spinoza la metafisica pèrd la seu inocéncia. [...]» George Steiner, una referéncia europenca.

Spinoza a agut coma professor Pierre Bayle, lo filosòfe exilhat (occitan e protestant), autor del Dictionnaire historique et critique. L'Euròpa existava quand josius sefarads e occitans (josius e protestants) se i passejávan per la fòrça de las pressions politicas totalitàrias francesas e espanhòlas, e de còps anávan a Ginèbra o en Païses Basses o Antwerpen, o quitament a Berlin per ajudar a la basteson del centralisme prussian, se son installats atanben a Baila Àtha Cliath, Belfast o Londres.
De la meteissa manièra, me sembla sanitós de tornar visitar e traduire los tèxtes ancians que faguèron que la pensada occitana es estada alargada per mantunes sègles de dominacion francesa, que nos a embarrat dins las famosas frontières naturelles de l'ufanosa ignorança republicana o reiala ; pensar dins sa lenga, vòl dire tanben aver las aisinas que totes gestiónan, aisinas per poder pensar dins sa lenga coma los autres europèus [encara un còp una politica lingüistica s'impausa].
Quand sus aqueste blòg portarai una definicion d'un ensemble de mots, aurà aquesta volontat d'èstre una pèira per poder melhor pensar en lenga occitana. Es pas tanpauc un luòc de non-discutida, al contrari, mas cal partir del pensar, escrit o oral, per poder desvolopar una pensada universala ambe las pròprias aisinas, autonòmes devem èstre.