La lenga occitana se dís la lenga de l'amor [importat en francés gràcia als Trobadors e la lora famosa poësia, la creacion artistica del IXen, Xen, XIen, XIIen, XIIen sègles], m'a semblat pron important de veire l'autra cara, l'asirança. E dins aqueste caire, la lenga occitana -en despassar los dialèctes- tanben pòrta unas semanticas e aisinas per dire lo monde autanplan importanta que d'autras lengas planetàrias, mas i pòrta la seuna peirada lengatgièra, essenciala al continent europèu.
Dins la basteson sistemica que farga Spinoza per definir los sentiments umans, l'òdi es del caire del «tristèr» (aquela tanben portada tala una passièira -transitio- de l'èsser uman d'un mai bèla a una mendra perfeccion), un tristèr «acompanhada de l'idèa d'una causa exteriora». Se l'idèa s'en va cotria d'aqueste tristèr, l'idèa meteissa n'en es l'encausa sonque per accident, es d'«aversion» que se tracha. D'autres «tristèrs» son ligats al caractèr dobtós o mantun de la causa que l'idèa l'acompanha : la cranhença, temor, o met (Aspe), e tanben lo desespèr. Se l'òdi s'adreiça a quí faguèt de mal a un autre, pòrta la fòrma de l'indignacion; se es menada al regaudiment sobre la malastrada e lo tristèr sobre l'astrada de l'objècte odiat, es l'«enveja» -fòrma d'asirança- que es encausa.
Quant al rapòrt entre «òdi» e «mesprètz» -sentiment que la definicion capvira aquela de l'«admiracion», e que es pron diferenta d'aquela de l'«asirança»-, se farga per l'actitud sonada irrisio, derision o trufandisa :
Dins la mesura que mespresem una causa que odiem, risem d'èla l'existéncia [...] e nos regaudissem tot parier [...]. Mas quand supausem que l'òme òdia çaquelà çò que se trufa [irridet], seguís que aquesta jòia es pas solida. Spinoza, L'Etica, III, «Definicions dels sentiments», XI [trad. del godilhaire dempuèi la lenga francesa modèrna].
A aqueste moment es important d'aver lo filosòfe occitan Pierre Bayle, professor "neerlandés" d'en Spinoza, al cap :
L'idèa generala vòl qu'un òme que crei en Dieu, un Paradís e un Infèrn, fasquèsse lo tot de çò que sap èstre a Dieu, e fasquèsse res de çò que sap li èstre desagradiu. Mas la vida d'aqueste òme nos mostra que fai tot lo contrari. Pierre Bayle, 1647-1706, Pensadas divèrsas sus la Comèta, 1682. [trad. del godilhaire dempuèi la lenga francesa modèrna]
... Per que l'asirança aguèsse un efèit («far de mal» a l'objècte odiat), sufís qu'un «desir», «reuma», (cupiditas) nos ajuda. Dins lo sistèma de L'Etica, aqueste desir se sona «colèra». La pensada del XXen sègle a pogut expleitar aquesta relacion, de manièra a sotalinhar l'aspècte pulsional e irracional de l'òdi.
L'òdi (m.) es lo sentiment violent -sovent irracional donc- que pòrta a vóler de mal a mantun e de se regaudir del mal que li aucorra, tal coma hasti o fasti, haina (f.) es estat exportat en 1360 del gascon al francés ; desgüei (m.) es mai que tot bigordan, e perqué pas l'emplegar endacòm mai ; asir es del meteis biais (m.), alara farga tanben l'asirança que es lo mai emplegat (f.). Cal pas oblidar : aborriment (m.) ; antipatia (f.); aversion (f.); repugnància (f.); repulsion (f.); aborricion o orror (f.); fastic (m.) ; refasti (m.) ; la nausèa (fig.) es una aversion morala ; execracion e detestacion (f.); abominacion e antipatia (f.) ; prevencion dins l'expression tenir prevencion contra lo monde d'amontnaut ; prejudici es una aversion non rasonada contra mantuna causa ; misologia es una aversion al rasonament ; misogàmia es una aversion a las daunas en general ; misopèdia es una aversion als dròlles.
Cal pas oblidar la malvolença e lo malvóler, la fòbia* (contra mantun es una aversion apassionada), la rauja e la ràbia, li teniá fòrça ràbia : malícia, dins la frasa tenir malícia per mantun.
Amai, apondrai mala volontat.
Rancor, rancúnia, ressentiment, animositat, enemistat que es una aversion mutuala entre doás personas (mas segur que se podrà emplegar entre dos pòbles, per extension personalizanta, quand avem l'amistat entre los pòbles, avem l'inemistat entre los pòbles).
L'abominacion es l'accion d'abominar, es pron fòrt.
Quand i a ostilitat, i a una disposicion d'esperit ostile envèrs mantun.
Execracion es pas d'oblidar, quitament se dins l'escala d'aversion es encara mai regde.
E per èstre actiu, donc dins l'emplec dels vèrbes, podem asirar, odiar, detestar, execrar, aborrir, tenir ràbia, malícia contra mantun, abominar, malminar mantun, li tenir malvolença, non poder sofrir mantun o mantuna causa, se minjar lo(s) fetge(s) de mantun, li tenir la crotz, préner en òdi, tenir una aversion, repugnar, pudir, mirar ambe al uèlh una persona o una causa, e puèi aqueste òme es malvolgut de totes.
L'adjectiu es tanben pron utile, odiós o aborrible.
* Los antonimes dels mots formats ambe la fòrma prefixada miso- se fòrman afixant filo- (o fil-), que en grèc significa amant. Cp. Anglofòbia, xenofòbia, francofòbia, germanofòbia.
Per clavar, l'òdi e l'asirança son pas sentiments de desvolopar, a priòri, mas existísson e s'amerítan d'èstre descrivuts pron precisament, ambe unes vocabularis divèrses e prigonds que la lenga occitana ne sap far present bèl.
Per establir aquesta nòta semantica ai utilizat : - Dictionnaire français / occitan (gascon) de las edicions Per Noste, - Dictionnaire Culturel de las edicions francesa Le Robert, - Diccionari occitan (aranés) - anglés de las edicions Pagès Editors, escrit per Ryan C.Furness, - Tot en un, de Joan-Michel Sèrras, - Diccionari occitan / catalan de Pojada-Balaguer, - Diccionari dels sinònims Franquesa de l'editor catalan dE, - Grand Diccionari Occitan d'en Cantalausa, e sobretot los cinc tòmes del Diccionari francés occitan d'en Cristian Rapin.
Cap comentari:
Publica un comentari a l'entrada