Quand se gaita los diccionaris occitans la páur arriba al cap, un oblit e una mescla generalizada, quina volontat de pas simplificar lo locutor occitan ! E quina volontat de damorar dins un dialècte enclavat. D'unes diccionaris oblídan que se fa gèste dins la vida umana, dins totes los sens del monde ; d'autres diccionaris actuals fan un autre mescladís potencial entre las calors animalas o gèst [le rut en francés] e lo gèste. Es benlèu un pauc ruste mas es aital, podem dire qu'avem de fòrça trabalhar per bastir un verdatièr diccionari occitan, que dona tanben un indici per saber quí a bastit los diccionaris actuals [e aquò vòl pas dire que es pas un bon trabalh, nimai que son pas utiles].
1 - lo rut [francisme], èsser de gèst, las calors animalas puslèu agrèstas ; per la sauma o aina, borrica, se parla de la reuma, per la feda o aulha, oelha, se dís marrau, per la gata o cata, se parla de la loèra / èstre de calor per la canha, es èstre de can, estar de gat es per la gata, per la vaca es èstre de taure, o la vaca es tauredera, tauredèira, tauredèira, venir de brau, segon los dialèctes, per la craba serà boquidera, boquidièra, boquidèira o bocala, e lo vèrbe serà aboquir / lo crit del gat al moment de la loèra es un esmarrauc - sin. letz, aquò es una fòrça d'atraccion sexuala entre animals o bèstias. [La qualitat de la semantica aquesta es deguda mai que tot al Diccionari francés / occitan (gascon) de l'associacion Per Noste.]
La gestacion es «l'estat d'una feme de mamifèr que pòrta lo son pichon; es la temporada del desvolopament del fètus de la concepcion a la naissença ; es l'elaboracion secreta, per extension, que precedís la naissença de quicòm. Gestacion d'un roman, d'una idèa.» [ambe l'ajuda del Grand Diccionari Occitan de Cantalausa]
2 - La gèsta es un poèma epic que conta un polit fèit [significacion latina de gesta], lo poèma es un raconte de polits fèits [significacion de l'Edat Mejan], avem aital la cançon de gèsta, causa que es gaire oblidat pels diccionaris dels lingüistas occitanistas, sempre literaris, gaire manuals. La gèsta es tanben una epopèia. La gèsta en occitan pòrta una paraula aital conservatritz. Tre lo XVen sègle, lo mot es associat amb l'expression fèits e gèstes d'un gojat, serà la seuna faiçon d'anar, las seunas activitats e actituds. Aquesta associacion individuala se trapa èstre un parallèl potencial ambe los fòrs e costumas, que son las règlas e leis collectivas dins los Pirinèus.
3 - e puèi lo gèste uman coma signal de comunicacion [per nosautres qué ! es aquesta paraula que motiva la cronica de uèi]. Es aqueste que m'interèssa ara, lo gèste ; i cal botar un "e" de sosten per pas mesclar, me sembla rasonable. Lo gèste es donc un moviment, una causa umana, se fa un moviment del cap, un signal, mas pòt èstre simbolic tanben amb l'uèlh per mostrar la partida que s'auriá degut bolegar. Lo mot nos arriba alara del latin al XVen sègle del mot gestus. Es aqueste gestus -actitud, gèste, mimica, jòc-, de gestum, origina de gerere «far», que m'interèssan. [ambe l'ajuda del Dictionnaire culturel e del Diccionari francés / occitan d'en Cristian Rapin, atanben lo Tot en un de faiçon magrinèla, puèi tanben lo Diccionari dels sinònims Franquesa]. Lo vèrbe general es semar, mas veirem que n'i a d'autres d'emplegar.
Lo gèste es tanben una accion de fugida, mai bolegadissa que lo gèste d'assentiment o la protestacion e quitament la denegacion.
Lo signe es un gèste que s'exprimís una pensada, un desir, etc. Coma èra fòrça luènh e non lo podiá entendre, li parlava ambe signes. Es aquí tanben un signe d'autoritat, lo rei fasiá signe ambe lo mocador blanc.
La manada es un gèste ambe la man, atencion a l'omofonia camarguesa, lo ramat es tanben una manada camarguesa, donc provençala (çò que vòl pas dire que lo provençal es diferent de l'occitan!). Aqueste gèste es tanben graciós, nòble, pas forçadament dels gentius : Aquesta chata o gojata sempre èra a far manada.
Gesticulacion, mai complicat e long, lo mot pòrta una significacion d'accions aplegadas o amassadas, de gestica, far un grope de gèstes que díson fòrça.
La postura son gèstes artificioses que vòlon èstre gracioses.
La minica son gèstes que, sense parlar, fan dire a l'èsser vivent.
La pantomina es l'expression dels sentiments sense qu'ambe gèstes. Quant al vèrbe guinhar, lo gèste es ambe l'uèlh o del dit [ensenhar ambe lo dit, es mai corrent], se podrà e deurà caracterizar per ne saber la significacion [sin. mostrar, engegar, salir, salhir, miushar, far veire, ambe lo naz es espinchar, ambe lo cap es capejar]. Se mauti pas, serà encara mai complicar, car farai cap gèste.
Quand mauti pas [non pas mautar], es que fau pas un gèste. Aital daissar pas veire, marca o merca pas.
Interviéner, es far -en positiu- un acte, que pòt èstre -al negatiu- un brandolh o un bolegadís, es far un gèste.
Una miushada, en Gasconha, es un gèste per indicar, una indica d'una direccion, d'un camin. En politica se podrà aital explicar, que los fors e costumas son una miushada de democracia per Occitània.
Un fisquet o ahisquet es un gèste per afiscar o ahiscar, excitar, aguissar. Ne podem tant far a França o Espanha, ambe l'exemple del nòstre passat politic en Occitània.
Un amac amenaça, aital lo can reganha, s'acaissa, per extension es rire [en lengadocian], e al contrari, estar larg (-a) es èstre generós (-a), aital per balhós (-a), balhiu (-iva), doniu (-iva) ... baila l'enveja d'encontre, un gèste amistós per l'encontre.
E puèi quand lo gèste es pas polit, los gèstes son alavètz de malas o lèdas guèinas, en Gasconha, mas sembla que dins d'autres parçans lo biais de dire existís pas, zo cresètz ?
De temps en temps, farai aqueste trabalh d'ajuda a la lenga occitana per se despertar, aquí fauta una uelhada provençala [fauta d'aisina modèrna a l'ostal meu] e sobretot nòrd-occitana. Es ben la pròva qu'un diccionari occitan amerita l'establiment d'una còlha [trenta o quaranta ciutadans e ciutadanas europèus] per avançar, per èstre onèste ambe la lenga e alara madurar la lenga modèrna.
Per clavar, i a al mens una familha de l'Armanhac [Gèrs pels franceses] que pòrta aqueste nom, Gèsta... Ont damóran es un endreit que vos pòdi aconselhar per anar minjar, albergar, viure en país nòstre e parlar la lenga, prèp de Castèthnau Babarens.
Cap comentari:
Publica un comentari a l'entrada